Dinar Nedir? Tarihçesi

Dinar İslami altın para birimi olarak bilinmektedir. Kelime Grek –Latin menşeli olan denariustan Arapçaya geçmiştir. Dinar İslam dünyasında genel olarak altın para karşılığında kullanılan bir terimdir. Paranın ağırlığı bir miskal olarak darbelediği için bu adla anılmaktadır. Bu isimle tarihe geçen para, tarihte aslında Bizans para birimi olarak kullanılmıştır. Constantin tarafından solidus ismiyle basılan para birimi nizami bakımdan 4,5479 gr ağırlığına tekabül etmektedir. Altın sikke olarak kullanılan para daha sonraları nomisma,  besante, denarion xriseon ya da denarius aureus adıyla anılmaya başlamıştır. Cahiliye devrinde adına sıkça rastlanan para özellikle Suriye ile ticari münasebetlerde bulunan Mekkeliler tarafından kullanılmaya başlamıştır. Arapça ’ya dinar olarak geçen para biriminin adına Kurân-ı Kerim’de de yer verilmiştir. 

Dinar Cahiliye Devrinde Nasıl Bir Para Birimiydi?

Dinar cahiliye döneminde para birimi olarak kullanılmıştır. Genellikle miskal ağırlığında darbedilen dinar giderek altınla eşdeğer hale gelmiştir. Para birbiri yerine kullanılarak dönemin zenginleri ve yerli tabakasında sıklıkla kullanılan bir metaya dönüşmüştür. Klasik İslam dinarından farklı olarak bu dönemde başka eserler üzerine altın para derebildiği zamanlarda bile altın sikkelere dinar adı verilmiştir. Fatih Sultan Mehmet tarafından Venedik dukası standartlarında bastırılan sultani adı ile bilinen altın sikkeler kadı sicillerine ‘’Dinaren Sultan Muhammed Haniyyen’’ şeklinde geçmiştir. XV. yüzyıldan bu yana altın para anlamına gelen dinar filori, eşrefi gibi altın para birimlerine yer verilmiştir. XIV. Yüzyılın başından beri aktif olarak toplumun bir parçası haline gelen sikke- i hasene gibi deyimlere sıklıkla yer verilmiştir. 

Manat nedir? tarihçesi yazısını da inceleyebilirsiniz.

Dinar Ne Zamana Kadar Tedavülde Kaldı?

Dinarın tedavülde kalkması Suriye ile yapılan ticaret ilişkileriyle başlar. İslamiyet’ten önce Arapların kullandığı Bizans dinarı İslam’ın doğuşu ve yayılışı sırasında bir süre daha tedavülde kalmıştır. Orijinal İslami sikke olarak bir dönem adından sıkça söz ettiren ilk dinar darbının Halife Abdülmelik b.Mervan tarafından 696 yılı itibariyle kullanıldığı resmi kayıtlara geçmiştir. Bu sürede Bizans altının kullanımı her ne kadar devam etse de para darbı mevcut alışkanlıklara ters düşmemek için para basımını bir süre daha devam ettirmiştir. İslam darphaneleri Bizans altını basarak ilk yıllar haçların tadili ya da kaldırılması işlemi yapılmıştır.  

Paraların üzerine İslam inancını belirten yazılar kazınarak sonunda resimsiz olarak tedavüle giren yazılar kazınmıştır. Resimsiz İslami dinarlar darbedilerek piyasaya sürülmüştür. Resmin olmayışı üzerindeki yazıların nakış görünümünde olması özgün İslam dinarının Menkuş adıyla anıldığını göstermektedir. Bu aşamaya henüz gelmeden önce Bizans dinarı çeşitli aşamalardan geçerek haçların yatay kolları kaldırılmış, üst kısmı atıldıktan sonra T şeklinde getirilmiştir. Paranın ön yüzünde imparatora ait resimlerin basitleştirildiği görülmektedir. Sonraları yapılan yeni çalışmalarla paranın arka yüzüne ‘’Bismillah la ilahe illallah vahdehu Muhammedun resûlullah’’ ibaresi yazılmıştır. Daha sonra paranın ön yüzüne Abdülmelik’in kılıç kuşanmış resmi konularak yukarıdaki Arapça cümle özenle nakşedilmiştir. 

Dinar’ın Arka Yüzü ve Paraya Konulan Yazıların Anlamları Nelerdir?

Dinarın arka yüzüne konulan Arapça yazı Bismillah duribe hae’d –dinar senete erbaa ve seb’ın yazıları dinarın yüzüne konularak paranın üst kısmına basıldığı tarih yazılmıştır. Dinarların 695 ve 696 yıllarında darbediliş örnekleri bulunmaktadır. İlk İslami dinarı olarak kabul edilen dinarda 77 tarihli paranın ön yüzünde ise üç satır üzerinde kûfi yazısı yazmaktadır. Bu yazıda Allahü ahad Allahü / s –samed lem yelid / ve lem yûled anlamları yer almaktadır. Arapça olarak yazıların bu yazıların çerçevesinde ise Muhammedun resulullah erselehu bi’l-hüda ve dini’l –hakkı li- yuzhirahu ale’d-din küllih ifadeleri yer almaktadır. 

Dinarın Tasarımı Nasıldır?

Dinarın tasarımı yarımlık ve üçte birlik olacak şekilde basılmıştır. Bu dinarların yüzeyleri ise daha küçük boyutludur.  Minimal olarak tasarlanan dinarların üzerindeki yazılar azaltılarak işlem görmeye devam etmiştir. Tevhid ifadesinde yer alan ‘’la şerke leh’ ’atlanarak paranın diğer yüzeyleri için üç satır halinde besmele yazısı nakşedilerek yazılmıştır. Paranın çerçevesine duribe haze’n-nısf ya da haze’s-sülüs gibi yazılar yazılmaktadır. Bu yazı ve Arapça semboller paranın yarım ve üçte bir olacak şekilde paraların yüzeyine yerleştirilmiştir. Sülüs dinarında tevhit ifadesinin bir bölümü kaldırılarak   ‘’vahdehu’’ kelimesi paranın üzerinden kaldırılmıştır. Dinar parasının basımı ve güncellenen yeni Arapça yazı ve sembollerinin 691-696 arasında kullanıldığı söylenmektedir. Bu gelişmelerden sonra Muaviye ‘nin ve kardeşi Abdullah b. Zübeyir adına Mus’ab b.  Zübeyr ‘in de aralarında bulunduğu kişilerin Irak’ta dinar bastırdıkları söylenmektedir.  Ortaya çıkan bu bilgilerin doğruluğu nümismatlar tarafından henüz doğrulanmayarak para basımı ve güncel dinar tasarımları araştırılmaya devam etmektedir. 

Dinar Nerede Basıldı?

Dinarı basım yeri Emeviler’de altın darbı tehlikeye girdiğinde halifeye tanınan haklar neticesinde hilafet merkezidir. Bu dönemde sikkelerde darp yerine rastlanılamamaktadır. Abbasîlerde Mae’mun  ‘a kadar aynı durum söz konusu olsa da Bağdat Müzesi’ndeki Harunürreşid zamanına ait olan dinarların bazılarında darp yerinin nereler olduğuna dair bazı bilgilere yer verilmiştir. Ifrikiye ‘de Abdulaziz b. Mervan‘ın Mısır valiliği esnasında Fustat’ta dinar yapımına başlanmışsa da paranın üzerine yazılan Mqeşrikii şam yazısına dikkat çekilerek paranın Şam’da darp edildiği gözlenmiştir.   Kuzey Afrika ve Endülüs’e gönderilen paraların dinar olduğu öğrenilerek, bu bölgelerde dinarın dolaşımı ve kullanımı giderek artırılmıştır. Yukarıdaki bölgelerde darp edilen para birimi Mısır, Kuzey Afrika ve Endülüs’e gönderilerek aktif piyasada ve sosyal çevrede kulanım çehresini giderek genişletmektedir. 

Japon yeni nedir? tarihçesi yazısına da göz atabilirsiniz.

En Eski İslam Dinarı Ne Zaman Darp Edildi?

Tarihte bilinen en eski İslam dinarı 100(718-719) tarihli olarak kayıtlara geçmiştir. Bu paralar Kayrevan’da darb edilerek Arap ekonomisinde büyük işlem görmektedir.  104-109 (722-727)  yılları arasındaki kullanıma hazır haline getirilen dinarlara yer verilmemiştir. 104-127(728-745) yılları arasında bazı dinarlar müze kataloglarına alınarak işlem görmektedir. Yazı ve sembol bakımından Doğu dinarlarına benzeyen bu paralar orijinal İslami para haline gelinceye kadar ki geçen sürede doğuda bazı aşamalardan geçirilerek piyasada dolaşıma çıkarılmıştır. Sikke olarak kullanılan paralar üzerinde gösterilen yazı örnekleri Kartaca’da basılarak Roma ve Bizans sikkelerindeki gibi Latince olarak kayıtlara alınmıştır. Musa. b Nusayr ‘ın Afrika valiliği sırasında 85  (704) yılında darbedilen dinarların ön yüzeylerinde Herakleios ile oğlunun büstleri yer almaktadır. Paranın arka yüzünde ise T harfine benzeyecek şekilde tadil sembollerine yer verilmiş, tepesi olmayan bir hacca yer verilmiştir.  Paranın ön kısmında kelime –şehadetin Latince karşılığı yazılmış, arka tarafında ise besmele ile dinarın basıldığı yerin Latince karşılıkları ve tercüme şekilleri kısaltılarak para üzerine konulmuştur.

Dinar’ın Tartısı Ve Rayici Nedir?

Dinar tartısı ve rayici Roma libresindeki paranın 4,54 gr. Ağırlığında olarak darp edildiği ortaya konmuştur. Bizans stili İslami dinarlar, Sasani İslami bilginlerinin yanı sıra Bizans’ta ve İran’da para birimi ve değeriyle paranın eski ağırlıklarının korunduğu bilinmektedir. 4,54 gr ağırlığında 72 adet Bizans tipi dinar kesilerek dolaşımdaki hızı ve hareketliliğiyle özellikle tüccar ve toplumun geneline hitap eden paralar çoğaltılmaya devam etmiştir. VII. Yüzyılda Bizans İran savaşından sonraki ilk Bizans tipi dinarının ağırlığının bu şekilde olmasında savaşın ebetteki çok büyük etkisi vardır. Abdülmelik B. Mervan’ın ıslahı çalışmalarından sonra İslami dinar şer’i miskal ağırlığı 4,25 gr. ağırlığında basılmaya başlamış  paranın birim ağırlığı 21 küsür kırat yerine 20 kırat olarak kabul edilmiştir.